Ashtu si në të gjitha fushat tjera të biznesit tuaj, një ndërmarrës i ri duhet të ketë strategji edhe për mënyrën se si i menaxhon paratë që nga dita e parë.

Buxheti është një mjet që, nëse përdoret siç duhet, mund të sjellë përfitime të ndryshme për startup-in tuaj duke ju mundësuar që:
• të planifikoni kostot dhe fitimet
• të aplikoni disiplinë në shprehitë tuaja të shpenzimeve dhe bëni dallimin midis asaj që ju nevojitet dhe asaj që dëshironi për biznesin tuaj 
• të keni një udhërrëfyes financiar që ju ndihmon të vendosni se kur të bëni investime të caktuara
• të përcaktoni se sa kapital vetanak keni në dispozicion dhe sa kapital ju nevojitet për të financuar idenë tuaj të biznesit

Një buxhet fillestar është një përmbledhje e thjeshtë e mënyrës se si planifikoni të përdorni kapitalin tuaj dhe të mbuloni kostot e biznesit. 

Një mostër e një buxheti për ndërmarrësit e rinj mund të shkarkohet duke klikuar butonin më poshtë.

Duke qenë njëra nga shtetet më të reja që ka shpalluar pavarësinë e saj, Kosova ende është në fazat e hershme të zhvillimit të një tregu funksional. Momentalisht, vendi ende po përballet me mosfunksionim të tregut, gjë që po pengon qasjen në treg dhe zhvillimin gjithëpërfshirës të ndërmarrjeve vendore. Përveç kësaj, Kosova ende balafaqohet me vonesa sa i përket reformave në politika sociale dhe punësim, duke shfaqur ende shkallë të lartë të diskriminimit në mesin e grupeve të margjinalizuara.

Duke ndjekur një qasje sistematike për arritje së kushteve të mira dhe jodiskriminuese në vendin e punës në Kosovë, programi ACCESS po promovon konventat themelore të ILO-së që synojnë të ndihmojnë bizneset e Kosovës të kuptojnë dhe trajtojnë dimensione dhe çështje të ndryshme që lidhen me sigurinë dhe diskriminimin në vendin e punës.

Punësim i denjë

Organizata Ndërkombëtare e Punës (ILO) e përkufizon punën e denjë si "punë produktive për gratë dhe burrat në kushte lirie, barazie, sigurie dhe dinjiteti njerëzor". Në përgjithësi, puna konsiderohet e denjë kur:

• të ardhurat paguhen në mënyrë të drejtë
• garanton një formë të sigurt punësimi dhe kushte të sigurta pune
• siguron mundësi dhe trajtim të barabartë për të gjithë
• përfshin mbrojtjen sociale për punëtorët dhe familjet e tyre
• ofron perspektiva për zhvillim personal dhe inkurajon integrimin social
• punëtorët janë të lirë të shprehin shqetësimet e tyre dhe të organizohen

Përderisa puna joformale vazhdon të jetë mjaft e pranishme në Kosovë, është thelbësore të promovohet  krijimi i vendeve të punë që janë të sigurta dhe të denja, duke marrë parasysh trendet demografike dhe rajonale dhe duke garantuar të drejtat e çdo punëtori. Kjo rritje e punësimit dhe garantimi i punës së denjë për të gjithë konsiderohet thelbësore për arritjen e aspekteve esenciale të zhvillimit të qëndrueshëm. Punësimi cilësor dhe kushtet e denja të punës ndihmojnë në uljen e pabarazive dhe varfërisë, si dhe fuqizojnë njerëzit, veçanërisht gratë, të rinjtë dhe grupet më të cenueshme, si p.sh. personat me aftësi të kufizuara.

Ngacmimet në vendin e punës

Ngacmimi në vendin e punës është fatkeqësisht një fenomen në rritje i cili duhet trajtuar me prioritet maksimal, mirëpo, në shumicën e vendeve duke përfshirë Kosovën, ka ende pak vetëdijësim dhe aq më pak mbrojtje ligjore kundër saj. Për të promovuar një realitet pune pa dhunë dhe ngacmim, ILO ka krijuar konventën C190 mbi Ngacmimin në vendin e punës e cila mbron punëtorët dhe personat e tjerë në vedin e punës, duke përfshirë punonjësit siç përcaktohet nga ligji dhe praktika kombëtare, si dhe personat që punojnë pavarësisht nga statusi i tyre kontraktual, personat në trajnim, duke përfshirë praktikantët dhe praktikantët. Sipas ILO-së, këto janë disa nga ngacmimet në vendin e punës:

• Dhuna fizike, duke përfshirë sulmin, abuzimin fizik dhe vrasjen
• Dhuna psikologjike (abuzimi verbal dhe emocional), duke përfshirë ndjekjen, frikësimin, kërcënimet, abuzimin verbal dhe sjelljen armiqësore
• Dhuna në internet, përmes teknologjisë dhe internetit, duke përfshirë kërcënimet, fyerjet, komentet abuzive, ngacmimet kibernetike, sulmet në internet, trolling, gjuhën e urrejtjes, komentet abuzive dhe dërgimin e imazheve të turpshme, ngacmimet seksuale, duke përfshirë përparimet e padëshiruara seksuale, prekjen, vëmendjen dhe përdhunimin
• Bulizmi dhe mobingu
• Dhuna ekonomike, duke përfshirë mohimin ose keqpërdorimin e burimeve ose shërbimeve, mosrespektimin e përgjegjësive ekonomike dhe veprimet që rezultojnë në pasoja negative ekonomike
• Praktikat, kushtet dhe rregullimet abuzive të punës, që çojnë në dëmtime fizike, psikologjike, seksuale ose ekonomike.

Diskriminimi në punësim dhe profesion

Diskriminimi në punësim dhe profesion është një fenomen global i cili fatkeqësisht është në rritje të përhershme. Miliona grave dhe burrave në mbarë botën u mohohet qasja në punë dhe trajnime, marrin paga të ulëta ose janë të kufizuar në profesione të caktuara thjesht në bazë të seksit, ngjyrës së lëkurës, përkatësisë etnike ose besimeve të tyre, pa marrë parasysh aftësitë dhe aftësitë e tyre. Sipas ILO-s, këto janë disa nga bazat e ndaluara të diskriminimit në punësim:

Raca dhe/ose ngjyra: Zakonisht përfshijnë diskriminim kundër një grupi etnik ose popullsie indigjene ose fisnore.

Gjinia: Dallimet e bëra në bazë të karakteristikave dhe funksioneve biologjike që dallojnë burrat dhe gratë; dhe në bazë të dallimeve sociale ndërmjet burrave dhe grave.

Feja: Dallimet e bëra në bazë të shprehjes së besimeve fetare ose anëtarësimit në një grup fetar.

Opinion politik: Anëtarësimi në parti politike; qëndrimet e shprehura politike, socio-politike ose morale; apo angazhim qytetar.

Përkatësia kombëtare: Dallimet e bëra në bazë të vendit të lindjes, prejardhjes ose origjinës së huaj të një personi.

Mosha: Dallimi në bazë të moshës së punëtorëve. Punëtorët e moshuar shpesh janë të prirur të hasin vështirësi në punësim dhe profesion për shkak të paragjykimeve për kapacitetet e tyre dhe gatishmërinë për të mësuar.

Aftësitë e kufizuara: Dallimi ndërmjet individëve, mundësia e të cilëve për të siguruar, rikthyer, mbajtur dhe avancuar në një punë të përshtatshme reduktohet ndjeshëm si rezultat i një dëmtimi fizik, shqisor, intelektual ose mendor të njohur siç duhet.

Përderisa zbatimi i konventave kryesore të ILO-së mund të mos kontribuojë drejtpërdrejt në rritjen e sektorit privat, ato do të ndihmojnë në përhapjen e ndërgjegjësimit dhe informacionit përkatës te komuniteti i biznesit për çështje kyçe që lidhen me përfshirjen sociale, mosdiskriminimin, të drejtat e njeriut dhe zhvillimin social, duke ndërmjetësuar një mjedis për zbatimin e reformave të qeverisjes sociale.

Më shumë rreth konventave të ILO-së mund të lexoni në https://www.ilo.org/.